De natuurwandeling vertrekt op de Grote Markt van Dendermonde die sinds de middeleeuwen omgeven is door prachtige historische gebouwen zoals het Stadhuis met belfort, het Vleeshuis en het Justitiepaleis. Het huidige plein bleek de opvolger te zijn van een voorburcht die aansloot op een voormalig burchteiland in de Dender. In 2004 werd de Grote Markt met omliggende gebouwen beschermd als monument en werd de heraanleg van het marktplein afgerond.
Het grootste en belangrijkste gebouw is ongetwijfeld het Stadhuis met belfort. De voormalige Lakenhalle is een juweeltje van Vlaamse middeleeuwse bouwkunst. De benedenverdieping kreeg in 2016 een grondige restauratie met een vernieuwd toeristisch infokantoor en bezoekerscentrum.
In het bezoekerscentrum kan je uitleg vinden over de geschiedenis van de Lakenhalle, de ontwikkeling van de stad, het militaire verleden als vestingstad. Op de bovenverdieping vind je een indrukwekkende schilderijencollectie behorend tot de Dendermondse Schilderschool met daarnaast ook Ros Beiaardgerelateerde beelden, een miniatuur Ros Beiaard, de harnassen van de Vier Heemskinderen en als topstuk het schilderij van Jan Verhas over de Ros Beiaardommegang van 1888.
In 1377 werd het Stadhuis aangevuld met een belfort dat sinds 1999 erkend werd als UNESCO Werelderfgoed. Tijdens WOI werd het gebouw grotendeels verwoest: enkel de buitenmuren bleven gespaard en de spits van het belfort samen met de 40 klokken van de beiaard ploften neer op de Grote Markt. Ondertussen bestaat de huidige beiaard uit 49 klokken met een totaal gewicht van 6.800 kg. Je kan een bezoek brengen aan het belfort dat je via 109 treden naar het hoogste punt brengt.
Aan de overzijde van de Grote Markt pronkt het Vleeshuis met een slank, achthoekig torentje. Hier kom je meer te weten over de oudste geschiedenis van Dendermonde en het belang van de ommegangen in de stad. Op de zolder vind je het ca. 30.000 jaar oude geraamte van een mammoet en op de benedenverdieping kan je een hele reeks historische ommegangsonderdelen terugvinden zoals de knaptanden, de Walvis, het Rad van Avontuur, de kemel, enz.
Aan de linkerzijde van het Stadhuis bevindt zich het Justitiepaleis. Dit gebouw staat op de plek waar tot in de 16e eeuw de oude burcht van de heren van Dendermonde stond. Sinds de middeleeuwen werd hier al recht gesproken. Ook het Justitiepaleis werd in WOI verwoest en in 1927 vervangen door het huidige gebouw naar een ontwerp van Valentijn Vaerwijck. Als bekroning op de toren staat een bronzen Ros Beiaardbeeld van de hand van Oscar Sinia.
Sas
Aan de Oude Dender duikt in de verte het historische sas op. Tot in 1667 was er geen sas in het centrum van Dendermonde, wat zorgde voor overstromingsgevaar. Een jaar later werd een sas met goed gefundeerde sluismuren en schutsluis gebouwd. Bovenop kwamen drie graanmolens en een oliemolen. De molens verdwenen rond 1852 na de modernisering van het sluizencomplex. Jaarlijks kwamen duizenden schepen door het sas.
Wanneer in 1978 de Dendermonding verlegd werd, kwam er een afsluitdam waardoor de sluis in onbruik raakte. Bij de herwaardering van de Oude Dender werd in 2006 gestart met de restauratie van het sas. De gedeeltelijk bewaarde keerdammen zijn de enige restanten van een ingenieus afwaterings- en inundatiesysteem. Op deze locatie vind je tal van waterrecreatiemogelijkheden met o.a. kajak en sup.
Het standbeeld dat aan de sasbrug te vinden is, heet Levensvreugde. Het beeld stelt een hoofdloze figuur voor en werd onthuld in 2012. In de sokkel werden brieven van Dendermondenaren verzegeld. Deze brieven zullen gedurende 100 jaar blijven zitten, de sokkel zal pas geopend worden in 2112.
Brusselse Forten
De Brusselse Forten dateren uit de Belgische periode, op deze lunet (klein verdedigingswerk) bevindt zich vandaag de dag nog verbouwde restanten van een tiental houten noodwoningen die tijdens en na WOI opgericht werden.
Tot de 20e eeuw was Dendermonde omgeven door metershoge wallen en brede grachten die in de volksmond forten genoemd werden. Deze ‘forten’ zijn een verwijzing naar de vorige functie van de stad en fungeert vandaag nog als visvijver met een grootte van 5 ha.
Aan de linkerkant passeer je het natuureducatief centrum Bastion VIII. De vernieuwde stadswandeling loopt langs de andere kant van deze site. Dit bastion is een onderdeel van de vroegere vestingen rond de stad. Dit in 2003 beschermd natuurgebied van zo’n drie hectare werd ingericht met mogelijkheden voor natuurbeleving in verschillende biotopen (o.a. hooiland, bermen, bossen, droge duinen, steenwoestijn, …)
Vooraleer je naar het station gaat, passeer je het beeld ‘Cubes’ van Luc De Man. Dit beeld symboliseert het spanningsveld tussen natuur en cultuur. De kubussen zitten deels in het grondoppervlak verzonken waardoor het contact tussen kunstwerk en aarde wordt benadrukt.
Statieplein
Mechelen was het eerste spoorwegknooppunt van ons land. Reeds op 2 januari 1837 werd de spoorlijn Mechelen-Dendermonde in aanwezigheid van Leopold I in gebruik genomen. Het Ros Beiaard mocht voor het eerst zijn puffende naamgenoot, stoomlocomotief ‘Bayard’ begroeten. Het eerste (1837) en het derde (1880) stationsgebouw waren militair verplicht opgetrokken in hout. Het tweede is een classicistisch gebouw en bestaat nog (ten oosten van het huidige station). Het actuele station werd gebouwd tijdens WOII in modernistische stijl. Het is één van de drukste stations van Oost-Vlaanderen met jaarlijks veel pendelaars. Komende jaren loopt er een stadsvernieuwingsproject voor de stationsomgeving.
Bruynincxpark
Ter nagedachtenis van deze gewezen burgemeester (1965-1971), volksvertegenwoordiger en notaris, werd het park tussen het viaduct en de Stationsstraat naar hem genoemd. Het witstenen Ros Beiaard van Marc De Bruyn dat zich hier bevindt, werd door de VTB-VAB in 1959 aan de inwoners van Dendermonde geschonken.
Leopoldlaan
Op de rotonde zie je het imposante Ros Beiaardbeeld, ontworpen door de Ieperse beeldhouwer Jan Desmarets. Het bronzen beeld werd op een natuurstenen sokkel geplaatst zoals op een altaar. De inhuldiging van het beeld gebeurde in 1995 onder grote belangstelling van de Dendermondenaren en op de tonen van het Ros Beiaardlied.
De Brusselse Poort, een oorspronkelijke binnenpoort uit de Hollandse periode (1815-1830) geeft toegang tot het Daniël Schellekenspark, waar een overblijfsel van een bomvrij kruitmagazijn te zien is. Deze binnenpoort is identiek aan de Mechelse Poort, die je tegenkomt tijdens de natuurwandeling, en de verdwenen Gentse Poort.
Schellekenspark
Dit park maakte voor WOI deel uit van het ravelijn van de Brusselse Poort. Het was een groene ruimte. In 1933-34 werd dwars door het park een betonnen spoorwegviaduct gebouwd en in 1937-38 werd de Leopoldlaan aangelegd. Het resterende deel van de omwalling werd vanaf dan een openbaar park. Twee industriëlen, Robert Ramlot en Daniël Schellekens, waren stuwende krachten achter dit project. Naar Robert Ramlot werd bij de eerste gemeentefusie (1972) een straat genoemd en in 2006 werd de naam van Daniël Schellekens verbonden aan een deel van het park.
Kalendijkgebied
Deze lunet (klein verdedigingsnetwerk), aangelegd in de Belgische periode, was te bereiken langs een poterne (bomvrije gang) door de wal aan de stadszijde.
Voorbij het broekbos komen we in een gevarieerd bos terecht, aangeplant in het kader van de actie ‘plant een bos’ in 1988. Voor de aanplanting werden volgende bomen gekozen: schietwilg, grauwe els, ruwe berk, gewone es, grauwe abeel en boswilg, voor onderbegroeiing vlier, hazelaar, meidoorn, enz.
De waters of vijvers die we nu nog op de Kalendijk vinden zijn voor een groot deel visvijvers. Deze vijvers zijn restanten van de verdedigingsgrachten rond de stad.
Door de jaren heen is hier een moerasje ontstaan dat langs de ene zijde overgaat in een vochtig hooiland en langs de andere zijde begrensd wordt door wilgen. Omdat men hier de dikke korfslak kan terugvinden is dit moeras uitermate interessant. Deze soort slak is in België met uitsterven bedreigd.
Mechelse Poort
Deze binnenpoort in neoklassieke stijl was één van de stadspoorten. Haaks hierop vinden we de restanten van de buitenpoort met buitenburg. Langsheen het verdwenen ravelijn van Bastion III, zien we de resten van een bomvrij kruitmagazijn en schuilplaats.
Het standbeeld dat je aan het kruispunt kan terugvinden, heet ‘Dender en Schelde’. Het beeld heeft een hoogte van 4,3 meter en is van de hand van kunstsmid Paul De Visscher. Het werk symboliseert de samenvloeiing tussen Dender en Schelde en koestert de eeuwenoude band die Dendermonde heeft met deze wateren.
Groene Dender
De Groene Dender is een recent nieuw aangelegd park met natuurlijke elementen. Je kan er een groot plein met zitmogelijkheden, ontmoetingspleintje, lig- en speelweide, insectenhotel en een natuurlijke speeltuin met speelboom en -heuvel vinden. In samenwerking met afdeling houtbewerking van het Oscar Romerocollege realiseerde de stad een 15 meter lange houten tafel in de vorm van een walvisstaart en een bijenhotel.
Het kunstwerk dat pronkt op dit stukje groen verwijst naar het verhaal van de witte beluga die aanspoelde in Dendermonde. De walvis maakt ook steevast deel uit van de Ros Beiaardommegang en Reuzenommegang Katuit. Kunstenaars Staf Vinck, Martin Claessens en Dirk Van den Nest creëerden met gerecycleerde materialen, gerecupereerd staal en PET-flessen deze enorme walvisstaart om als doel het afvalprobleem in onze maatschappij in het licht te zetten.
Aan de Bogaerdbrug vind je het beeld ‘Dansende kinderen’ van Jos De Decker, opgericht in 1997. De kinderen maken een rondedans en stralen vrolijkheid uit.
Koningin Astridlaan
De Koningin Astridlaan is een voorbeeld van romantisch-decoratieve neostijlen uit de jaren ’30 van de vorige eeuw. De buste van koningin Astrid uit 1938 is een werk van Jos De Decker, een beeldhouwer uit Dendermonde.
