Historiek van het gebouw
Het Zwijvekemuseum is gevestigd in wat rest van de voormalige abdij van de Cisterciënzerinnen die een bewogen en ingewikkelde geschiedenis heeft gekend. Het complex waarvan deze gebouwen deel uitmaakten, was eigenlijk de derde -en laatste- vestigingsplaats van die abdij.
De abdij werd als de Onze-Lieve-Vrouwabdij in 1223 gesticht door de diepgelovige Mathilde I, vrouwe van Dendermonde, weduwe van Willem II van Bethune, heer van Dendermonde.
Deze abdij kreeg een plek in de gebouwen van het hospitaal van Sint Egidius (alias Sint-Gillis), dat trouwens in 1214 ook door Mathilde was opgericht. Dit zogeheten Sint-Gillishospitaal bevond zich in de nabijheid van het huidige museum, daar waar nu de gebouwen staan van de rijksmiddelbare school. Deze locatie zal echter spoedig verlaten worden. Aanvankelijk lag het hospitaal eerder afgelegen, zoals typisch was, maar door de snelle bevolkingsgroei was dat al gauw niet meer zo. Bovendien ondervond men er vele nadelen van de moerassige gronden.
De keuze voor een nieuwe locatie van de abdij viel op de meer afgelegen Zwijvekekouter, ongeveer een kilometer buiten de muren, in het huidige Boonwijk-Zwijveke. Op dat moment vond er een opmerkelijke en bliksemsnelle ‘ruiloperatie’ plaats. Vanaf 1228 verrees het abdijcomplex namelijk op de plaats waar zich de eeuwenoude kerk van de Zwijvekeparochie bevond. Omgekeerd werd aan die parochie een andere locatie toegewezen en wel binnen de muren van de stad, zijnde de kapel van het abdijgebouw dat net verlaten was. Hier vormt zich dan de Sint-Gillisparochie, waarvan de benaming dus voortgaat op die van het voormalige hospitaal. Er zou trouwens al vrij snel een volledig nieuwe kerk worden gebouwd in de directe omgeving: de kerk van Sint-Gillis-Binnen.
De nieuwe abdij, die voortaan de abdij van Zwijveke werd genoemd, ging een bloeiperiode tegemoet maar kreeg het ook hard te verduren. In 1380, 1579 en 1604 viel ze ten prooi aan zware beschadigingen. In 1667 werd ze om militair-tactische redenen, op bevel van de Spaanse gouverneur van Dendermonde, volledig met de grond gelijkgemaakt. De orde zal terug voor een veiliger plek binnen de stadsmuren kiezen en vestigt in 1671 haar abdij achter de kerk van Sint-Gillis-Binnen, dus vrijwel tegenover de plek waar ze in 1223 gestart was. In de volksmond blijft men ze de abdij van Zwijveke noemen.
Het huidige gebouw
De abdij beleefde twee eeuwen van bloei tot ze in 1798 tijdens het Franse bewind in beslag werd genomen, openbaar verkocht en grotendeels afgebroken. In de 19de eeuw werd het braakliggende terrein onder de gaanderij verkaveld en verbouwd tot de arbeiderswijk ‘het Zwijvickkwartier’. De site werd als monument geklasseerd en in 1969 door het stadsbestuur aangekocht. Na een grondige restauratie in 1979-81 kreeg het gebouw een culturele bestemming.
Museumcollectie
Hier krijg je een overzicht van de Dendermondse geschiedenis van de 18de en 20ste eeuw. Het herbergt unieke documenten uit de Franse periode en laat je kennismaken met de boeiende militaire vestinggeschiedenis tijdens de Hollandse periode. Er wordt ook dieper ingegaan op de figuur van de missionaris Pieter-Jan De Smet. Verder ligt ook de klemtoon op Dendermonde als marktstad, het belang van haven en spoorwegen, geschiedenis van brandweer en burgerwacht, rechtspleging en gevangenis, en het culturele en dagelijkse leven tijdens beide wereldoorlogen.
Gaanderij en museumbibliotheek
Aan de muren van de gaanderij zijn graf- en gedenkstenen van de 16de tot de 19de eeuw te bewonderen. Op het gelijkvloers kan men op afspraak de museumbibliotheek raadplegen en boven de gaanderij heeft de museumcollectie en het museumsecretariaat een thuis. Ook de erfgoedcel, ‘Dijk92’, kreeg een plaats in de gebouwen.
Het Zwijvekemuseum kan u tijdens de week gratis bezoeken van 9u tot 12u en van 13u tot 16u. In het weekend zijn we gesloten. De bibliotheek behoort tot de bibliotheekcollectie en is te raadplegen na afspraak. U kan ons contacteren op het e-mailadres hidoc@dendermonde.be of het telefoonnummer 052474666.
Het Zwijvekemuseum huisvest het museumsecretariaat en de uitgebreide museumshop. U kan ons contacteren op het e-mailadres stadsmuseum@dendermonde.be of het telefoonnummer 052213018.
